حوزه آب گیر رودخانه قزل اوزن در دوره مس وسنگ: براساس بررسی های باستان شناختی شهرستان بیجار

در این مقاله به معرفی محوطه ها، سنت های سفالی و بررسی الگوهای استقراری محوطه های شناسایی شده دوره مس و سنگ حوزه ی رودخانه قزل اوزن در شهرستان بیجار پرداخته شده است. نتایج ارایه شده در این مقاله براساس 6 فصل بررسی این شهرستان است. براساس این بررسی ها 76 محوطه دارای آثار دوران مس و سنگ هستند. شروع استقرار در شهرستان بیجار که بخشی از حوزه رودخانه قزل اوزن به شمار می رود از دوره مس و سنگ میانه بوده است. عدم وجود دوره های قدیمی تر را علاوه بر نقصان احتمالی شیوه بررسی، می توان در ارتفاع زیاد منطقه و شرایط سخت و اقلیم خشک منطقه دانست. تعداد استقرارهای مس وسنگ میانه متعدد و سراسر نواحی مختلف شهرستان را در بر می گیرد. پس از این دوره و در دوره مس و سنگ جدید تعداد استقرارها تا حدودی کاهش یافته و بسیاری از محوطه های دوره ی قبل متروک می شوند. در دوره مس و سنگ جدید گرایش محوطه ها به ابتدای حوزه های آب گیر قابل مشاهده و از تعداد محوطه های بزرگ کاسته می شود و در عوض محوطه های متوسط رشد می کنند. الگوهای استقراری شناسایی شده در دوره مس و سنگ به وجود چندین خوشه در محوطه ها اشاره دارد که شاید بتوان چندین کاربرد مختلف را برای آن ها پیشنهاد کرد. در نحوه پراکنش محوطه ها و نیز اندازه آن ها عوامل زیست محیطی چون دسترسی به منابع زمین، آب، مراتع و تا حدودی مسیرهای طبیعی نقش اصلی را داشته است. در هر دو مرحله مس و سنگ میانه و جدید، محوطه ها به سه خوشه قابل تقسیم بندی هستند و کاربردهای چون روستاهای مرکزی، روستاهای یک جانشین و محوطه های کوچک فصلی پیشنهاد شده است. در این پژوهش از داده های قوم باستان شناختی نیز استفاده شده است. سنت های سفالی به دست آمده از مطالعات میدانی گستره زیادی از سفال های شناخته شده غرب ایران شامل سنت دالمایی، سه گابی، گودین vii و گودین vi  و نیز فرهنگ پیزدلی را در بر می گیرد. این منطقه نقطه تلاقی سنت های سفالی شمال غربی ایران با زاگرس مرکزی است.